आत्मकथन
भाषा विषयात बदललेल्या नव्या अभ्यासक्रमात लेखन विभागला विशेष असे महत्त्व देण्यात आले आहे. या लेखन विभागात कथा,बातमी,जाहिरात,सारांश लेखन व निबंध यांचा समावेश करण्यात आला आहे या सर्व घटकात निबंध घटकाला सर्वात जास्त भारांश देण्यात आला आहे. कारण या लेखनप्रकारातूनविद्यार्थ्याची भाषेची जाण वाढली आहे की नाही याचे मूल्यमापन करता येते त्याची भाषेवरील पकड समजते. या निबंध लेखनात वैचारिक,प्रसंग लेखन व आत्मकथन लेखन हे महत्वाचे प्रकार आहेत त्यातील सर्वात सहज व लिहायला सोपा लेखनप्रकार म्हणजे आत्मकथन होय आजच्या या लेखात आपण आत्मकथन हा निबंध कसा लिहावा . लिहिताना कोणती खबरदारी घ्यावी याची माहिती पाहणार आहोत.
 |
| मराठी आत्मकथन लेखन |
मराठी भाषा विषयात अगदी पाचव्या इयत्तेपासून परीक्षेत येणारा लेखनप्रकार म्हणजे आत्मकथन लेखन होय. या लेखन प्रकारात एखादा निर्जीव घटक आपल्याशी बोलत आहे अशी वाक्यरचना करावी लागते. हा लेखनप्रकार लिहिताना खालील काळजी घ्यावी.
काही महत्वाचे मुद्दे - lekhan vibhag aatmkthan केवळ माहिती लिहिणे नव्हे
- निर्जीव
वस्तू सजीव आहे अशी कल्पन
आपण ती
वस्तू आहोत अशी कल्पना करून लेख
- तो घटक आपल्याशी
बोलत आहे अशी मांडणी
- आकर्षक सुरुवात
उदा. टिकटिक करतो
वेळ दाखवतो
ओळखा पाहू मी आहे कोण ..
तर घडयाळ
तर हा निबंध आकर्षक कसा बनवायचा भाषाशैली कशी हवी ते आपणास खालील एका निबंधाच्या नमुन्यावरून समजेल
कोरोना काळातील शाळेचे आत्मकथन
अवघ्या जगावर एक भलमोठ संकट आले आहे.लोकांचे घरातून केवळ
बाहेर पडणे नाही तर जगणेच मुश्किल झाले आहे. ते संकट म्हणजे कोरोना महामारीचे
संकट. या संकट काळात सर्व जगच थांबून गेले काही दिवस आमचे शिक्षणही थांबले.पण
शिक्षण थांबून कसे चालेल यासाठी ऑनलाइन वर्ग भरू लागले.आता या महामारीची थोडी भीती
कमी झाली पण संकट अजून गेलेले नाही. मी माझे लेखीकाम जमा करण्यासाठी एके दिवशी
शाळेत गेलो होतो. मी दिलेल्या वेळेच्या आधी
गेल्याने सगळीकडे शुकशुकाट होता. शाळा कितीतरी दिवस बंद असल्याने शाळेच्या
परिसरात धूळ,कचरा होता. मी शाळेचे
गेट उघडून आत जाणार तेवढ्यात आवाज आला. बाळा तुम्ही सर्वजन यावेळी अचानक कुठे गायब
झाला होतात. मी एकडे तिकडे पहिले तर कुणीच नाही. तेवढ्यात पुन्हा आवाज आला घाबरू
नको मी तुझी शाळा बोलतेय ..
अरे ! दर वेळी तुम्ही मला दिवाळी व उन्हाळ्याच्या सुट्ट्याला जाता माहीत आहे अस महण्यापेक्षा तुमच्या वर्गात सुट्टीची सूचना येते ती मीपण ऐकत असते. तुम्हाला होणारा आनंद पाहत असते. मला मात्र ते दिवस खूप बैचेणीचे जातात. पण मी मनाला समजावते येतील काही दिवसांनी शाळेत. मला आठतोय तो दिवस ज्या दिवशी तुम्ही शेवटचे शाळेत आला होतात. तुमचा वार्षिक परीक्षेचा मराठी विषयाचा पेपर होता तुम्ही आनंदात पेपर देत होता.त्याच्या दुसऱ्या दिवशी काय झाले माहीत नाही पण एक नक्की की त्यानंतर शाळेत कोणी देखील फिरकले नाही.
मला काहीच समजत नव्हते हे अचानक काय झाले की शाळा बंद पडल्या. रस्त्यावर वाहनांची
वर्दळ बंद झाली. मी खूप विचार केला पण मला काही कळले नाही. सकाळचा परिपाठ,वर्गातील
अध्यापन,मधली सुट्टी तुमची मस्ती अचानक सगळ बंद झाले होते.कायतरी भयानक घडले असावे
याने मी हदरून गेले होते.तुम्ही सुट्टीला जायचा त्यापेक्षा ही वेळ मात्र भयानक वाटत होती. पण
काय झाले असेल ते समजत नव्हते
जून महिन्यात तुम्ही याल म्हणून मी वाट पाहत होते. तेवढ्यात कोणीतरी ४ ते ५ माणसे एका गाडीतून गेटच्या आत आली. मला तर ती कोण आहेत कळलेच नाही कारण त्यांच्या तोंडावर कोणी रुमाल तर कोणी मास्क लावले होते.सोबत तुमचे शिक्षक पण होते हे मी त्याना त्यांच्या आवाजावरून ओळखले. शाळेत किती वर्ग खोल्या ,पाण्याची सोय या सर्व चर्चा सुरू होत्या पण त्या सगळ्याचा काहीच अर्थ लागत नव्हता.नंतर दोनच दिवसानी वर्गातील सर्व बाके,तक्ते काढण्यात आले व कालची शाळा आज दवाखाना बनली.ज्ञान देणारी मी आज जीवनदान देण्याच्या कामी येतेय म्हणून आनंद वाटत होता. त्या महाभयंकर कोरोनाच्या गप्पा ऐकून मला तुमची खूप काळजी वाटत होती. की तुम्ही कायम खेळ,मस्ती यात दंग असता आता मात्र घराच्या बाहेर निघता येत नसेल , घरात कोंडून घेताना किती त्रास होत असेल तुम्हाला. माझा एकही दिवस असा गेला नाही की मला तुमची आठवण आली नाही.
तुम्हाला पूर्वी सुट्ट्या म्हणजे मज्जा वाटत असेल ना,पण आत्ता कळले असेल शाळा म्हणजे खरी मज्जा. असो यामुळे माझे महत्व तरी तुम्हाला कळले. काय रे येत होती की नाही माझी आठवणं असे शाळेने विचारताच माझ्या तर डोळ्यात पाणीच आले . शाळा पुढे बोलू लागली. ही महामारी गेली की मला तुम्हाला मस्ती करताना,खेळताना नि अभ्यास करताना पुन्हा एकदा बघायचे आहे.बाळा काळजी घे रे स्वतची.शाळा हे वाक्य बोलली व तेवढ्यात माझे मित्र आले. व ते शाळेच बोलणे बंद झाले.मला पण खूप भरून आले.मनातल्या मनात म्हटल देवा लवकर सुरू कर आमच्या शाळा.थोडक्यात शाळेची जागा कोणीच घेऊ शकत नाही हे खरे. ऑनलाइन वर्गाना शाळेसारखा जिवंतपणा कधी येऊ शकणार नाही.
ही आवडते मज मनापासूनी शाळा
लाविते लळा ही, जसा माऊली बाळा
अरे ! दर वेळी तुम्ही मला दिवाळी व उन्हाळ्याच्या सुट्ट्याला जाता माहीत आहे अस महण्यापेक्षा तुमच्या वर्गात सुट्टीची सूचना येते ती मीपण ऐकत असते. तुम्हाला होणारा आनंद पाहत असते. मला मात्र ते दिवस खूप बैचेणीचे जातात. पण मी मनाला समजावते येतील काही दिवसांनी शाळेत. मला आठतोय तो दिवस ज्या दिवशी तुम्ही शेवटचे शाळेत आला होतात. तुमचा वार्षिक परीक्षेचा मराठी विषयाचा पेपर होता तुम्ही आनंदात पेपर देत होता.त्याच्या दुसऱ्या दिवशी काय झाले माहीत नाही पण एक नक्की की त्यानंतर शाळेत कोणी देखील फिरकले नाही.
मला काहीच समजत नव्हते हे अचानक काय झाले की शाळा बंद पडल्या. रस्त्यावर वाहनांची
वर्दळ बंद झाली. मी खूप विचार केला पण मला काही कळले नाही. सकाळचा परिपाठ,वर्गातील
अध्यापन,मधली सुट्टी तुमची मस्ती अचानक सगळ बंद झाले होते.कायतरी भयानक घडले असावे
याने मी हदरून गेले होते.तुम्ही सुट्टीला जायचा त्यापेक्षा ही वेळ मात्र भयानक वाटत होती. पण
काय झाले असेल ते समजत नव्हते
जून महिन्यात तुम्ही याल म्हणून मी वाट पाहत होते. तेवढ्यात कोणीतरी ४ ते ५ माणसे एका गाडीतून गेटच्या आत आली. मला तर ती कोण आहेत कळलेच नाही कारण त्यांच्या तोंडावर कोणी रुमाल तर कोणी मास्क लावले होते.सोबत तुमचे शिक्षक पण होते हे मी त्याना त्यांच्या आवाजावरून ओळखले. शाळेत किती वर्ग खोल्या ,पाण्याची सोय या सर्व चर्चा सुरू होत्या पण त्या सगळ्याचा काहीच अर्थ लागत नव्हता.नंतर दोनच दिवसानी वर्गातील सर्व बाके,तक्ते काढण्यात आले व कालची शाळा आज दवाखाना बनली.ज्ञान देणारी मी आज जीवनदान देण्याच्या कामी येतेय म्हणून आनंद वाटत होता. त्या महाभयंकर कोरोनाच्या गप्पा ऐकून मला तुमची खूप काळजी वाटत होती. की तुम्ही कायम खेळ,मस्ती यात दंग असता आता मात्र घराच्या बाहेर निघता येत नसेल , घरात कोंडून घेताना किती त्रास होत असेल तुम्हाला. माझा एकही दिवस असा गेला नाही की मला तुमची आठवण आली नाही.
तुम्हाला पूर्वी सुट्ट्या म्हणजे मज्जा वाटत असेल ना,पण आत्ता कळले असेल शाळा म्हणजे खरी मज्जा. असो यामुळे माझे महत्व तरी तुम्हाला कळले. काय रे येत होती की नाही माझी आठवणं असे शाळेने विचारताच माझ्या तर डोळ्यात पाणीच आले . शाळा पुढे बोलू लागली. ही महामारी गेली की मला तुम्हाला मस्ती करताना,खेळताना नि अभ्यास करताना पुन्हा एकदा बघायचे आहे.बाळा काळजी घे रे स्वतची.शाळा हे वाक्य बोलली व तेवढ्यात माझे मित्र आले. व ते शाळेच बोलणे बंद झाले.मला पण खूप भरून आले.मनातल्या मनात म्हटल देवा लवकर सुरू कर आमच्या शाळा.थोडक्यात शाळेची जागा कोणीच घेऊ शकत नाही हे खरे. ऑनलाइन वर्गाना शाळेसारखा जिवंतपणा कधी येऊ शकणार नाही.
ही आवडते मज मनापासूनी शाळा
लाविते लळा ही, जसा माऊली बाळा
या घटकाची तयारी करताना
काही महत्वाची वाक्ये तयार करून घ्या जी सर्वसाधारण कोणत्याही घटकाला लागू पडतील
- जसे की
* मी सर्वांना आनंद देतो सर्वजण मात्र मला त्रास देतात
- * माझ्याकडून खूप अपेक्षा माझ्या पदरी मात्र कायम निराशा (पृथ्वी, झाड)
- * मला एकच वाटते सर्वानी आनंदी राहावे. कोणी कोणाला नाराज करू नये( सैनिक ,शेतकरी )
- * माझा वापर योग्य कामासाठी करावा (नदी,फळा )
* माणूस आज स्वार्थी बनत चालला आहे (नदी,समुद्र)
* सर्व सुखी तर मी पण सुखी (शेतकरी,सैनिक)
- * माझी एकच अपेक्षा हे सर्व बदलले पाहिजे व पूर्वीसारखे झाले पाहिजे(नदी,शाळा )
अ अशा प्रकारे जर आपण या आत्मकथन लेखणप्रकाराची तयारी केली तर आपल्याला या घटकसाठी असलेले गुण पैकीच्या पैकी नक्की मिळतील. हा लेखनप्रकार लिहीत असताना सर्वात महत्वाची खबरदारी एवढीच आहे की आपण तो जो दिलेला घटक जरी निर्जीव असला तरी त्याला मानवी भावभवणा आहेत अशी कल्पना करायची आहे. जसे शाळेतील फळा हा आपल्याशी बोलत नाही पण जर बोलत असता तर तो काय बोलला असतं अशी कल्पना करून केलेली मांडणी म्हणजे आत्मकथन. बरेच विद्यार्थी त्या घटकाची माहिती देतात. ही चूक इथे टाळायला हवीय.अन्यथा ते आत्मकथन न राहता तो महितीवजा निबंध होईल.
वर्गातील फळा आपल्याशी बोलत आहे अशी कल्पना करताना आपण आकर्षक सुरुवात कशी करू शकतो तर बघा
रंगाने मी आहे काळा
ऐक ना जरा बाळा
कशी आहे आपली शाळा
तुम्ही जरा शिस्त पाळा
ओळखा पाहू मी आहे कोण तर शाळेतील फळा. अशा प्रकारे आपण सुरुवात करू शकतो.तो फळा त्याच्यावर एखादे गणित सोडवले की तो गणीतात मुलांच्या कामी येतोय याची भावना तो व्यक्त करेल. उलट आज digitl शाळा म्हणूनमाझा उपयोग कमी होतोय म्हणून याची खंत तो व्यक्त करेल. सांगण्याचा मुद्दा हा की इथे हा आपला आनंद ,दुख यासारख्या भावना त्याला आहेत अशी मांडणी अपेक्षित आहे.
नंतरच्या लेखमालेत आपण प्रसंगलेखन व वैचारिक लेखन यांचे नमुने अभ्यासणार आहोत. तर पुन्हा भेटूया नव्या लेखन प्रकारासह. आपल्या काही शंका असतील तर नक्की विचारा.
